Hebrajski jest językiem semickim, który rozwinął się na starożytnym Bliskim Wschodzie, w grupie innych języków semickich, określanych niekiedy jako języki kananejskie.

HEBRAJSKI BIBLIJNY

Jego najwcześniejsza znana odmiana to hebrajski biblijny, zwany laszon ha-mikra lub laszon ha-Tanach). W zasadzie jedynym pisanym źródłem do jego poznania, jakim dysponujemy, jest Biblia hebrajska czyli Tanach / תנ''ך . Jednak w ramach tej odmiany języka wyróżnia się także trzy etapy rozwoju: archaiczny, standardowy i późny. Zakłada się, iż hebrajski biblijny funkcjonował jako język mówiony od około 1200 p.n.e. do ok. 300 p.n.e.

HEBRAJSKI MISZNAICKI

 Kolejny rozpoznawany etap rozwoju hebrajskiego to hebrajski misznaicki (laszon ha-chachamim - jęz. mędrców Talmudu). Tę odmianę hebrajskiego spotkamy w Misznie, Talmudzie, literaturze midraszy i innych tekstach. Rozwijała się ona stopniowo w ciągu kilkuset lat. Początek zmian w języku hebrajskim mówionym nastąpił już w okresie Drugiej Świątyni. Hebrajski tego okresu różni się od hebrajskiego biblijnego zarówno pod względem gramatyki jak i słownictwa.

Wiedzę na temat tej odmiany języka, jest między innymi korespondencja Bar Kochby (przywódcy powstania żydowskiego przeciwko Rzymowi) i jego współczesnych. Przyjmuje się, że hebrajski misznaicki przestał być używany w mowie pod koniec II wieku n.e.

HEBRAJSKI W DIASPORZE

Ten niezwykle długi okres wygnania, lub „rozproszenia” Żydów trwał około 1700 lat. Przez większą część tego czasu hebrajski pozostawał językiem „świętym”, używanym głównie w modlitwie i piśmie. Niekiedy wciąż istniał jako język mówiony, na przykład jako dogodny język komunikacji dla Żydów podróżujących lub migrujących do odległych krajów.

HEBRAJSKI ŚREDNIOWIECZNY

W okresie średniowiecza żydowscy poeci tworzyli poezje w jęz. hebrajskim, również w krajach we władaniu władców muzułmańskich, gdzie Żydzi posługiwali się także jęz. arabskim. W krajach chrześcijańskich natomiast hebrajski był używany powszechniej w piśmie, również w dziedzinach świeckich lub nie – literackich.

W połowie pierwszego tysiąclecia n.e. w Palestynie zrodził się nowy gatunek poezji religijnej zwanej „pijut”. Gatunek ten rozpowszechnił się następnie także w diasporze. Jego twórcy zwani „pajtanim” sięgali w swojej twórczości zarówno do hebrajskiego biblijnego, misznaickiego jak i do jęz. aramejskiego, odznaczali się też wielką kreatywnością, gdy chodzi o tworzenie nowych słów lub nowe użycie już istniejących.

W średniowiecznej Hiszpanii powstawały również traktaty lingwistyczne oraz poezja niekoniecznie ograniczona do tematyki religijnej. Przekładano również na hebrajski traktaty naukowe z jęz. arabskiego. Po hebrajsku pisał swoje dzieła słynny średniowieczny żydowski filozof i uczony, Majmonides (rabi Mosze ben Majmon).

British Library udostępniła ponad 1300 średniowiecznych tekstów hebrajskich na swojej stronie internetowej -> http://www.bl.uk/hebrew-manuscripts

HASKALA – „ŻYDOWSKIE OŚWIECENIE”

Ruch „Haskali”, zwanej „żydowskim oświeceniem”, który narodził się w Niemczech pod koniec XVIII w., dążył do sekularyzacji żydowskiego społeczeństwa, zapoczątkował również odrodzenie użycia hebrajskiego w literaturze. Jednak jego przedstawiciele, dążący do przywrócenia hebrajskiego do życia, zamierzali czerpać jedynie z hebrajskiego biblijnego, unikając wykorzystywania innych odmian języka. Na tym etapie nie dochodziło do tworzenia nowych słów i wyrażeń, lecz zdarzało się przypisywanie nowego znaczenia wyrażeniom biblijnym. W miarę jak nowa tendencja „odnowy” hebrajskiego docierała do Żydów w Europie Wschodniej, zyskiwała tam kolejnych zwolenników.

Oto kilka przykładów słów pochodzących z hebrajskiego biblijnego, którym nadano nowe znaczenie: חשמל (chaszmal) – elektryczność, משבר (maszber) – kryzys, סופר (sofer) – pisarz, תרבות (tarbut) – kultura, תפוחי זהב (tapuchej zahaw) – „złote jabłka”, oznaczające później „pomarańcze”

Wybitnym przedstawicielem pisarzy hebrajskich tego okresu był Abraham Mapu.

W tym czasie powstawały również pierwsze gazety i czasopisma w jęz. hebrajskim. Ponieważ jednak zarówno literatura jak i prasa korzystały wyłącznie z hebrajskiego biblijnego, twórczość ta nie była zbyt popularna wśród ogółu społeczeństwa żydowskiego.

Twórcą, który jako pierwszy zastosował odmienne podejście do języka hebrajskiego, był Mendele Mocher Sforim, tworzący także w jidysz. Język, w którym pisał, zawierał elementy należące do wielu etapów rozwoju hebrajskiego, nie tylko biblijnego. Sięgał on w dużej mierze także do języka Talmudu, hebrajskiego średniowiecznego, języka modlitewników etc. Jednak wciąż był to język literacki – pisarz nie dążył do odrodzenia hebrajskiego jako języka mówionego. 

XIX/XX WIEK

Pod koniec XIX w. w Europie wschodniej zaczęły powstawać grupy i stowarzyszenia, których celem była odnowa hebrajskiego w mowie. Nieco później, w okresie międzywojennym, zakładano szkoły, w którym hebrajski był językiem wykładowym lub w których był nauczany w dużym wymiarze godzin. Dopiero jednak w chwili rozwoju społeczności żydowskiej w Palestynie, hebrajski miał szansę zaistnieć jako język rzeczywistej komunikacji całego narodu. Imigranci żydowscy, pionierzy, którzy zaczęli napływać tam od końca XIX wieku, by uprawiać ziemię w nowo zakładanych osadach rolniczych, kibucach i moszawach, pragnęli i dążyli do tego, by hebrajski stał się pierwszym językiem dla ich dzieci. W późniejszym okresie hebrajski stał się językiem wykładowym wszystkich szkół i pierwszych uczelni, również tych technicznych (Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie, Technijon w Hajfie). 

ELIEZER BEN JEHUDA I ODRODZENIE HEBRAJSKIEGO

Jedną z wybitnych osobowości, które umożliwiły odnowienie jęz. hebrajskiego w czasach współczesnych był Eliezer Ben Jehuda. Ten pochodzący z ortodoksyjnej żydowskiej rodziny z Litwy językoznawca, literat i dziennikarz wyemigrował do Ziemi Izraela i osiedlił się w Jerozolimie. Jego dzieci dorastały jako jedne z pierwszych, do których w domu mówiono wyłącznie po hebrajsku.

Tendencja zapoczątkowana przez Eliezera Ben Jehudę powoli rozprzestrzeniła się na inne rodziny żydowskie i zaczęła być coraz bardziej powszechna. Zakładano przedszkola i szkoły hebrajskie i społeczność żydowska, mówiąca po hebrajsku stopniowo rosła. „Masą krytyczną”, która przeważyła szalę na rzecz użycia hebrajskiego, okazali się liczni imigranci, którzy przybyli do Ziemi Izraela z Drugą Aliją (w 1905 roku). Jeszcze wcześniej, w 1889 roku, powołano Radę Języka Hebrajskiego, która następnie stała się działającą do dziś Akademią Języka Hebrajskiego. Jeśli jednak chodzi o ideologów syjonizmu i polityków, dążących do ustanowienia w Palestynie narodowego państwa żydowskiego, nie wszyscy byli od początku przekonani co do konieczności kultywowania hebrajskiego. Nawet Beniamin Zeew Herzel w swojej książce „Państwo Żydowskie” nie wyobrażał sobie możliwości, że hebrajski miałby być oficjalnym językiem owego państwa w przyszłości. Na szczęście jednak dla na stało się inaczej. Jeszcze pod koniec XIX w. w Palestynie istniało aż 20 szkół, w których niektóre przedmioty były nauczane po hebrajsku, obok rosnącej liczby przedszkoli, w których hebrajski był codziennym językiem komunikacji dla dzieci. Kiedy w 1925 r. otworzono pierwszą uczelnię wyższą w Palestynie, Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie, językiem wykładowym niemal wszystkich przedmiotów był już hebrajski. Wcześniej, w 1922 r., uznano hebrajski za jeden z trzech oficjalnych języków Mandatu Brytyjskiego w Palestynie, obok angielskiego i arabskiego. Po utworzeniu państwa Izraela w 1948 r. hebrajski był w sposób oczywisty głównym językiem komunikacji zamieszkujących je Żydów, również przybywających w kolejnych falach imigrantów.

Pobierz Historię języka hebrajskiego w formacie pdf

Pobierz Historię języka hebrajskiego w formacie ppt