Cykl 5 wykładów „Nowe spojrzenia na historię Izraela”
(każdy wykład trwał będzie 40 minut – później przewidziany jest czas na zadawanie pytań). Wykłady poprowadzi Konstanty Gebert.
Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat nowe źródła, przede wszystkim z izraelskiego Archiwum Państwowego (AP), rzuciły nowe światło na historię nowożytnego Państwa Żydowskiego, od wojny o niepodległość w 1948 roku po czasy bardziej współczesne. Niektóre z tych dokumentów zostały przez Jerozolimę rutynowo odtajnione, inne władze izraelskie zmuszone były ujawnić po sądowych bataliach. Zarazem izraelscy i zagraniczni historycy, wyszukując świadków wydarzeń i utrwalając ich relacje, oraz dokonując pionierskich kwerend w jawnych, ale nie dość przebadanych zasobach archiwalnych, odkryli nieznane dotąd wydarzenia i na nowo zinterpretowali inne. Te nowe ustalenia składają się na dużo bardziej zróżnicowany obraz dziejów nowożytnego Izraela, a zarazem stały się źródłem zasadniczych debat i polemik. Mało jest, poza Polską, krajów w których historia byłaby, jak w Izraelu, obecna w teraźniejszości, zaś historyczne spory byłyby tak aktualne i politycznie znaczące.
21.11.2023
Tematyka wykładów:
1.Wojna o niepodległość 1948r.: knowania Londynu i Paryża. Nowo ujawnione tajne dokumenty francuskiego wywiadu wskazują, że tuż przed ogłoszeniem niepodległości, Ben Gurion został ostrzeżony przez Paryż, iż państwa arabskie, z brytyjskim poparciem, skoordynowały plan błyskawicznego ataku na powstające państwo żydowskie. Potwierdziło to obawy Ben Guriona, że jego głównym przeciwnikiem nie są sami Arabowie, ani nawet rząd w Londynie, lecz manipulujący nimi wszystkimi brytyjski wywiad. Jego decyzja o ogłoszeniu niepodległości, wbrew radom Waszyngtonu i opinii części kierownictwa jiszuwu, wynikała z przeświadczenia, że ataku takiego i tak się nie da uniknąć. Zarazem, jak wynika z dokumentów ujawnionych w archiwach brytyjskich, Londyn do lat 70. podburzał Arabów, posługując się m.in. sfałszowanymi dokumentami.
2. Wojna o niepodległość 1948r: izraelskie zbrodnie wojenne. Masakra arabskich mieszkańców podjerozolimskiej wioski Deir Jassin przez lata uchodziła za straszliwy, ale zarazem niemal jedyny, przykład zbrodni popełnionych przez siły żydowskie, a następnie izraelskie podczas wojny o niepodległość. Dowody zebrane przez izraelskiego dokumentalistę Alona Schwartza świadczą, że w czerwcu 1948r. brygada Alexandroni Hagany dopuściła się, w wiosce Tantura pod Hajfą, masakry niemniej krwawej, ale całkowicie zapoznanej. Zarazem ujawnione izraelskie dokumenty świadczą, że władze państwa żydowskiego były świadome, że indywidualne mordy oraz gwałty są regularnie popełniane, a grabież mienia arabskiego jest na porządku dziennym. Wreszcie, także w następnych wojnach: w 1956 i w 1967 r. także dochodziło do rzezi, dotychczas skrywanych.
05.12.2023
3. Długi cień Zagłady: losy żydowskich wojennych kolaborantów w Izraelu, wykorzystanie byłych nazistów przez arabskie i izraelskie służby. Policyjne akta ponad stu osób, oskarżonych o współpracę z okupantem niemieckim w gettach i obozach, zostały utajnione przez AP, ale przez lata były dostępne w policyjnych archiwach. Jawne są natomiast akra procesów kolaborantów przed sądami społecznymi w obozach dipisów w Niemczech. W oparciu o to, dwie nowe monografie usiłują zanalizować i ocenić zjawisko żydowskiej kolaboracji. Zarazem pojawiają się nowe dane na temat długiego pobytu Martina Bormanna w Syrii i jego roli w szkoleniu syryjskiej bezpieki. Zaś w latach 60. służby izraelskie, w próbach dotarcia do zatrudnionych przez Egipt hitlerowskich ekspertów rakietowych, wykorzystywały byłych niemieckich oficerów, w tym Otto Skorzennego.
4. Wojna Jom Kipur: Co Izrael wiedział, czego nie chciał wiedzieć, i jak reagował. Wiadomo już dziś, że Aszraf Marwan, zięć prezydenta Nassera i izraelski agent, który ostrzegł Jerozolimę na 14 godzin przed wybuchem wojny Jom Kipur nie był, jak podejrzewano, agentem podwójnym, a jego ostrzeżenie, choć częściowo zbagatelizowane przez Izraelczyków, było szczere. Wiadomo także, że izraelski wywiad wojskowy miał innych agentów w armii egipskiej, którzy także słali ostrzeżenia. Ale Jerozolima nie była pewne poparcia Waszyngtonu, i przerażona możliwością bezpośredniego zaangażowania wojsk sowieckich, z użyciem broni chemicznej włącznie. Decyzja nieudanego nowego dowódcy sił powietrznych, by przezbroić izraelskie phantomy z bomb na amunicję myśliwską pozbawiła (jak japońska decyzja o przezbrojeniu samolotów podczas bitwy o Midway) Izrael możliwości zaatakowania nacierającego przeciwnika. Gdy wojna wybuchłą, najsłabszym ogniwem izraelskiej obrony okazało się lotnictwo – zwycięzca wojny sześciodniowej sześć lat wcześniej. Z ujawnionych dokumentów wynika też, że zwolnieni w ramach zawieszenia broni z egipskiej niewoli izraelscy jeńcy byli oburzeni na niekonsekwentne działania wojenne dowództwa armii, które usiłowało uciszyć ich krytykę.
12.12.2023
5. Syria: od skrytego sojuszu do nieuchwytnego pokoju. Przed wojną o niepodległość Izrael, by osłabić zagrożenie ze strony najsilniejszego militarnie, po Egipcie, państwa arabskiego – Iraku, zaangażował się w ochronę niepodległości Syrii, którą Bagdad pragnął zdominować, a może wręcz przyłączyć. Miało to także wzmocnić wpływy brytyjskie na Bliskim Wschodzie, kosztem francuskich, i spowodowało zbliżenie między Jerozolimą a Paryżem. Izraelskie wsparcie dla planów budowy „Wielkiej Syrii”, jako przeciwwagi dla „Wielkiego Iraku”, sprawiło, że premier Dżamil Mardan został agentem wywiadu Agencji Żydowskiej. Prezydent Syrii Husni Zaim w trakcie wojny o niepodległość proponował Izraelowi sojusz wojskowy, a w latach późniejszych Izrael wspierał nawet zdecydowanie antyizraelskich przywódców syryjskich, jeśli byli antyiraccy. Stosunki te zastąpiła później nieubłagana wrogość, ale w latach 90., dzięki mediacji amerykańskiej i tureckiej, pokój między Jerozolimą a Damaszkiem był w zasięgu ręki. Jak zaś wynika ze wspomnień amerykańskiego ambasadora w Damaszku w latach 2009-2011, decyzja prezydenta Assada by siłą stłumić pokojowe protesty nie tylko rozpętała syryjską wojnę domową, ale także uśmierciła bardzo zaawansowane kolejne negocjacje trójstronne, mające na celu zawarcie pokoju między Izraelem a Syrią. Wysiłki te wcześniej nie były znane.
