„Następnie Pan powiedział do Mojżesza: «Powiedz Izraelitom: Pierwszego dnia siódmego miesiąca będziecie obchodzić uroczysty szabat, trąbienie w róg i święte zwołanie. 25 Nie będziecie [wtedy] wykonywać żadnej pracy. Złożycie ofiary spalane dla Pana».”
Księga Kapłańska 23.23-25
Od Rosz Haszana naliczane są kolejne lata w kalendarzu żydowskim. Uważane jest także za rocznicę stworzenia świata, a dokładniej rocznicę stworzenia pierwszego człowieka. Otwiera czas sądu nad światem, kiedy to Bóg sądzi wszystkie żywe istoty. Nazywany jest: Rosz Haszana (dosłownie Głowa Roku, inaczej Nowy Rok), Jom Truaa (Dzień Trąbienia), Jom HaZikaron (Dzień Pamiętania). Wypada pierwszego i drugiego (zarówno w Ziemi Izraela, jak i w diasporze) dnia miesiąca Tiszrej. Obydwa dni Rosz Haszana są pełnymi świętami, tzn. obowiązują prawa jak w Szabat, z wyjątkiem zakazów związanych z przenoszeniem przedmiotów i ognia oraz gotowaniem.Nakaz obchodzenia Rosz Haszana nadany jest w Księdze Kapłańskiej 23.24. Nie jest świętem pielgrzymim, tzn. nie ma obowiązku pielgrzymowania w te dni do Świątyni. Tora jednakże nakazuje specjalne ofiary, które miały być składane z okazji Rosz Haszana. Według jednej z opinii pierwszego dnia miesiąca Tiszrej został stworzony świat, inna wskazuje pierwszy dzień miesiąca Nissan. Obie opinie przyjmują jednak, że lata w żydowskim kalendarzu liczy się od pierwszego Tiszrej, tym samym tego dnia rozpoczyna się kolejny rok.
Obchodzenie Święta
Jedynym przykazaniem nakazanym przez Torę na Rosz Haszana jest wysłuchanie dźwięku Szofaru (baraniego Rogu). Dźwięk ten składa się z trzech różnych pojedynczych bądź złożonych dźwięków. Tradycją jest, aby w trakcie świątecznego nabożeństwa wysłuchać 100 takich dźwięków. Szofar służy do przebudzenia się z moralnej katatonii i powrotu na drogę wyznaczoną przez Boga. Nawiązuje on także do baranka złożonego przez praojca Abrahama w miejsce jego jedynego syna Izaaka. Jako dzień Tszuwy (powrotu) jest on dniem specjalnych modlitw, które tak jak Szofar mają przebudzić do nowego, lepszego życia oraz wyprosić u Boga pozytywny werdykt sądu, który w tym czasie zapada. Słowa modlitw zamawianych w Rosz Haszan przynoszą też świadectwo stworzenia przez Bóga świata, w którym żyjemy. Wiele potraw jedzonych w trakcie święta poprzez swoją nazwę lub smak ma przynieść powodzenie, szczęście i inne korzyści w nadchodzącym roku. Miód ma symbolizować słodycz nowego roku, głowa ryby powodzenie i mądrość, a owoc granatu wielość przykazań i dobrych uczynków.
Różne zwyczaje i poszczególne prawa - Jomim Noraim (Straszne Dni, Dni Trwogi)
Dni pomiędzy Rosz Haszana a Jom Kipur, gdyż są to dni sądu, kiedy jak mówi Miszna: „wszystkie żywe istoty przechodzą przed Nim jak owce”. W liturgii na Rosz HaSzana i Jom Kipur wierni zwracają się do HaSzem, prosząc, aby ustanowił swoją trwogę nad wszystkim co zostało przez Niego stworzone.
- Dzwięk Szofaru
Przez cały miesiąc Elul, który poprzedza Rosz Haszana, za wyjątkiem wigilii święta w synagogach, dmie się w szofer. Nawiązuje to do powtórnego wejścia Mojżesza na górę Synaj, aby po raz drugi otrzymać Tablice. Dźwięk Szofaru miał napominać Naród w czasach, kiedy nie było z nimi Mojżesza, oraz przeciwdziałać ewentualnemu powtórzeniu się historii ze złotym cielcem.
- Slichot (Modlitwy Pokutne)
Tradycja żydów sefardyjskich nakazuje, aby przez cały miesiąc Elul aż do Jom Kipur zmawiać specjalne pokutne modlitwy. Zmawiane one są na ogół o wschodzie słońca. Zwyczaj aszkenazyjski nakazuje zmawianie Slichot od niedzieli poprzedzającej Rosz Haszana
- Widuji (Spowiedz)
Na zakończenie Slichot zmawia się modlitwę, która ma formę publicznej spowiedzi rozpoczynającej się od słów „Zawiniliśmy, zdradziliśmy…”. Nawiązuje to do spowiedzi zmawianej przez Arcykapłana w Świątyni w dniu Jom Kipur, zanim przystąpił do wykonywania przepisanych na ten dzień czynności.
- Szlijach Cibur (Prowadzący Modlitwę)
Do zmawiania Slichot i do prowadzenia modlitw w czasie, kiedy zamawiane są Slichot, społeczność wybiera człowieka spełniającego szczególne warunki. Człowiek ten powinien mieć ukończone 30 lat życia, podobnie jak Lewici rozpoczynając swoją służbę w Świątyni powinien być żonaty, tak jak Arcykapłana służący w Świątyni powinien także cieszyć się szacunkiem całej społeczności i nie być osobą kontrowersyjną, aby nie powstało posądzenie o to, że pomija kogoś ze wspólnoty.
- zakaz urządzania wesel
W czasie Jomim Noraim nie należy organizować wesel, gdyż z uwagi na to, że jest to czas sądu nad światem, nie jest wskazane urządzanie hucznych przyjęć.
- anulowanie przysiąg
W wigilię Rosz Haszana jest zwyczajem, aby w obecności Beit Dinu anulować przysięgi uczynione w mijającym roku.
- „LeSzana Towa Tikasewnu”, („Abyś został dobrze zapisany na przyszły rok”)
Od początku miesiąca Elul dopisuje się w korespondencji życzenie dobrego zapisu na boskim sądzie.
- Simanim, (znaki)
W czasie uczty w Rosz Haszana spożywa się różne potrawy, których nazwa nawiązuje błogosławieństwa, jakiego sobie życzymy w nadchodzącym roku. Przed zjedzeniem wypowiadana jest formuła wskazująca na związek pomiędzy danym pożywieniem a tym, czego sobie życzymy.
- jabłka w miodzie
Jedząc kawałki jabłek maczane w miodzie, wypowiada się błogosławieństwo: „Niech będzie Twoją wolą, abyś uczynił dla nas dobry i słotki rok”. Nawiązuje to do osłodzenia przez HaSzem gorzkiej wody, nad którą stanął Naród zaraz po wyjściu z Egiptu, do mistycznego sadu jabłkowego oraz jest wyrazem nadziei, ze Bóg uczyni nadchodzący rok podobnie słodkim jak jabłka w miodzie.
- maczanie chały w miodzie
Podobnie jak jabłka w miodzie, zwyczaj ten wyraża nadzieję na nadchodzący rok. Związany jest też z wersetem z Psalmu 81: „Jego zaś bym karmił tłuszczem pszenicy i sycił miodem z opoki”
- ryba
Jest symbolem płodności, gdyż stwarzając ryby Bóg pobłogosławił je płodnością.
- niejedzenie orzechów
Wartość numeryczna słowa egoz (orzech) wynosi 17, tak jak wartość słowa chet (grzech)
- Tora na bimie w czasie dęcia w Szofar
Nawiązuje to do dzwięku trąb towarzyszących składaniu ofiar w Świątyni, także od czasu zburzenia Świątyni Tora jest jedynym oparciem i tylko do Niej możemy się odwoływać prosząc Boga o łaskę
- zakrywanie Szofaru
Midrasz mówi, że Abraham, gdy budował ołtarz, na którym miał złożyć Izaaka, zakrył go, aby nie ucierpiał, przez co stał by się zdyskwalifikowany jako ofiara. Podobnie baran, którego Abraham złożył w miejsce Izaaka, pozostawał w ukryciu przed Abrahamem. Midrasz mówi, że Szofer, w który dmiemy w Rosz Haszana, odpowiada jednemu z rogów tego barana, kiedy na drugim ma zagrać Mesjasz w dniu swojego przyjścia.
- Taszlich
W pierwszy dzień (jeżeli pierwszy dzień przypada w Szabat, to w drugi dzień) Rosz Haszana, jest zwyczajem udawać się nad rzekę lub inny zbiornik wodny, najlepiej taki w którym żyją ryby i zmawiać tam specjalne modlitwy, często też wrzuca się chleb, pozostały z posiłku do wody. Woda istniała przed Stworzeniem Świata, stąd też w dzień sądu szukamy inspiracji do skruchy (po hebrajsku: tszuwy – powrotu) wracając do początku stworzenia. Chleb symbolizujący to, co nam udało się stworzyć, marność, która ginie w nieustannie przepływającej wodzie, w wyjątkowych okolicznościach jest zjadany przez ryby. Człowiek natomiast jest porównywany do ryby uwięzionej w sieci. Jak mówi Kohelet: „Człowiek nie zna swojej godziny, tak jak ryba złapana w sieci” (9.12),
Fragment Tory czytany na Rosz Haszana:
- Księga Rodzaju 21 i 22, Księga Liczb 29.1-6
Fragment z Proroków czytany na Rosz Haszana:
- I Księga Samuela 1.1-2.10, Jeremiasz 31.1-19
