Fundacja im. prof. Mojżesza Schorra

Kabalat szabat - קבלת שבת

Przyjęcie, powitanie szabatu. Modlitwa odmawiana w piątkowy wieczór poprzedzająca modlitwę wieczorną. Składa się z poematów religijnych (pijut) i psalmów. Zwyczaj odmawiania specjanych modlitw na powitanie szabatu rozpowszechnił się wśród mistyków z Safed w XVI wieku. Ari i jego uczniowie mieli zwyczaj zdawać relację Bogu ze swoich uczynków popełnionych w ciągu tygodnia. Następnie wychodzili za miasto ubrani w białe stroje, aby tam przyjąć szabat. W Talmudzie w traktacie Szabat czytamy, że rabin Hanania i rabin Janai w podobny sposób witali szabat. Wprawdzie układ modlitw jest różny wśród różnych społeczności żydowskich, ale można wyróżnić kilka stałych części: Psalm 29, pijut Lecha Dodi (skomponowany przez Szlomo ha-lewi Akabeca w XVI wieku), Psalm 92 i 93. Następnie odmawiany jest fragment z traktatu Szabat- Be-madlikim. Istnieje także zwyczaj czytania Pieśni nad Pieśniami przed modlitwa kabalat szabat.

Kabała - קבלה

Mistyczna szkoła judaizmu; nazwana tak od czasownika lekabel – otrzymywać. Podstawą jest mistyczna interpretacja nauk zawartych w między innymi Torze, Księdze Zohar, czy Sefer Jecira. Jednym z jej elementów jest przekonanie o niezwykłym charakterze języka hebrajskiego, a przede wszystkim liter jego alfabetu.

Kadisz - קדיש

Modlitwa pochwalna w języku aramejskim, pochodząca z I-II wieku naszej ery. Modlitwa chwaląca Boga, Jego wielkość i świętość. Jest kilka rodzajów kadiszu: kadisz szalem- קדיש שלם pełny kadisz, wersja odmawiana na zakończenie nabożeństwa - prośba skierowana do Boga, by przyjął modlitwy; haci kadisz - חצי קדיש - pół kadiszu, ta forma jest odmawiana po zakończeniu danej części modlitw; kadisz de-rabanan (קדיש דרבנן) odmawiany na zakończenie studiów Tory; kadisz jatom- קדיש יתום  wersja odmawiana przez prawie cały rok po śmierci bliskiego członka rodziny oraz w rocznicę jego śmierci; kadisz achar ha-kwura (קדיש אחר הקבורה) kadisz recytowany po złożeniu do grobu.
Jedną z funkcji kadiszu odmawianego w czasie modlitwy w synagodze jest łączenie poszczególnych fragmentów liturgii w jedną całość. Kadisz żałobny odmawia się w imieniu zmarłego. Odmawia go syn lub najbliższy krewny zmarłego w obecności dziesięciu mężczyzn. Kadisz odmawiany w synagodze ma odpowiednią śpiewną intonację. Melodia może się różnić w zależności od społeczności, dnia w ktorym jest odmawiany czy pozycji w całej sekwencji modlitw (kadisz żałobny nie jest śpiewany). Żydzi sefardyjscy i orientalni zwykle siedzą podczas recytacji kadiszu (oprócz kadiszu po modlitwie Amida). Żydzi aszkenazyjscy zwykle stoją. Początkowe słowa modlitwy mają swe źródło w księdze Ezechiela 38:23, jest to wizja Boga, którego wiekość uznają wszystkie narody. Końcowe słowa (w żałobnym kadiszu i w pełnym) to prośba o pokój, mająca swe źródło w Ksiedze Hioba 25:1. Kadisz obok modlitwy Amida i Szma to jedna z najważniejszych modlitw w liturgii żydowskiej.

Kaparot – כפרות

Obrzęd odprawiany w wigilię święta Jom Kipur. Nazwa pochodzi z języka hebrajskiego - kapara oznacza pokutę. Obyczaj kaparot wywodzi się z Babilonii. Stamtąd rozpowszechnił się w Hiszpanii, Francji, a następnie w Europie wschodniej. Podczas kaprot trzykrotnie recytuje się wersety z Psalmu 107 oraz z Księgi Hioba 33: „To w moim zastępstwie, to w zamian za mnie, to moja pokuta. Niech ten kogut / ta kura idzie na śmierć, a ja wejdę w pokoju w dobre i długie życie”. Recytując przytoczone wersety kręci się nad głową kogutem (mężczyźni) lub kurą (kobiety). Ptak po zakończeniu obrzędu jest zabijany, a jego mięso przeznacza się dla ubogich. Zamiast zwierzęcia często używa się drobnych pieniędzy, które są potrząsane nad głową w czasie recytowania powyżej przytoczonych fragmentów z Biblii.
Źródło kaparot to według niektórych badaczy obrzęd składania ofiary z barana w Jom Kipur w czasach Świątyni Jerozolimskiej. Pierwsze informacje o kaparot pochodzą czasów gaonów.

Karpas - כרפס

Seler lub inne warzywo na przykład ziemniak, pietruszka spożywany w czasie kolacji sederowej podczas święta Pesach. Symbol ubogiego życia w Egipcie.

Kaszer – כשר

Odpowiedni, zdatny. Zestaw nakazów dotyczących przede wszystkim pożywienia, sposobów jego przyrządzania itp. Termin dotyczy także innych sfer życia każdego pobożnego Żyda i określa wymogi dotyczące wielu jego aspektów od liturgii po odzież.
Nakazy dotyczące pożywienia, m.in. określenie koszernych gatunków zwierząt, znajdują się w Torze, w Ks. Kapłańskiej 11:3-19 i 22:8, Ks. Powtórzonego Prawa14:12-18. Pokarm z mięsa nie może być mieszany z pokarmem zawierającym mleko (nakaz z Ks. Powtórzonego Prawa 14:20). Ubój zwierzą (szchita) dokonywany jest w zrytualizowany sposób przez odpowiednio wyszkoloną osobę – szochet wg nakazów z Ks. Powtórzonego Prawa 12:21. Mięso by być przydatnym do spożycia musi być pozbawione krwi, żył i nerwów (nakaz z Księgi Powtórzonego Prawa 17:10). Zasady koszerności dotyczą również procesu przygotowywania mleka,serów, chleba a także wina. Muszą one odbywać się pod nadzorem Żyda (częściowym lub całkowitym).

Kaszer le-Pesach – כשר לפסח 

Koszerne na Pesach. Podczas święta obowiązują ściślejsze nakazy niż przez cały rok.

Kdusza - קדושה

Trzecia część modlitwy Amida. W trakcie powtórzenia modlitwy do odmówienia części Kdusza wymagany jest minjan. Słowa w liturgii różnych społeczności mogą się różnić, ale zwykle zawierają sformułowanie „Święty, Święty, Święty, Pan Bóg Zastępów! Cały świat jest pełen Jego chwały!”. W Musaf w szabat i w Jom Kipur kdusza zawiera dodatkowo pierwszy wers modlitwy „Szma Izrael”.

Ketuwim - כתובים

Pisma, trzecia część Biblii. Są to następujące księgi: Hioba, Psalmów, Przysłów, Pieśń nad pieśniami, Rut, Lamentacji, Koheleta, Estery, Daniela, Ezdrasza i Nechemiasza oraz Pierwsza i Druga Księga Kronik. Tradycyjnie dzielą się na następujące grupy tekstów: księgi poetyckie (do których zaliczone są Księgi Hioba, Psalmów i Przysłów), „pięć zwojów” (Księgi Pieśń nad pieśniami, Rut, Lamentacji, Koheleta, Estery) oraz pozostałe – Księgi Daniela, Ezdrasza i Nehemiasza (obie w większości zapisane po aramejsku) oraz Księgi Kronik.

Kibuc galujot – קיבוץ גלויות

Zgromadzenie rozroszonych. Obietnica dana przez Mojżesza przed śmiercią, przed wejściem Izraelitów do Ziemi Obiecanej, mówiąca, że pomimo wygnania, którego później zaznają ostatecznie powrócą do ojczyzny, a ich życie będzie lepsze niż życie ich ojców (Księga Powtórzonego Prawa 30:1-6). W czasach niewoli babilońskiej prorocy Izajasz i Jechezkiel próbowali dodać otuchy swemu narodowi składając obietnice powrotu wygnanych do ziemi Izraela. Według Rambama zebranie wygnanych i powrót do ziemi ojców odbędzie się razem z nadejściem Mesjasza. Kibuc galujot to także jedno z głównych założeń ruchu syjonistycznego.
W pierwszych latach istnienia państwa naczelni rabini Izraela ułożyli modlitwę -Tfilat al szlom medinat Izrael, którą odmawia się w szabat i święta w Izraelu i w diasporze. Jedną z próśb zawartych w modlitwie jest prośba o zgromadzenie rozporszonych (kibuc glujot). W lipcu 1950 izraelski parlament uchwalił prawo o powrocie (hok ha-szwut). Na jego mocy każdy Żyd (nie tylko w rozumieniu religijnego prawa żydowskiego) może wyemigrować do Izraela i otrzymać obywatelstwo tego kraju.

Kidusz – קידוש

Uświęcenie - modlitwa odmawiana nad kielichem wina oraz chlebem w szabat lub święto. Odmawiana wieczorem oraz rano przed posiłkiem. Kidusz stanowi wypełnienie biblijnego nakazu przestrzegania szabatu - zachor et jom ha-szabat le-kodszo (pamiętaj o szabacie i jego świętości). Wersje szabatowa i świąteczna różnią się od siebie. Wśród niektórych społeczności chasydzkich i żydów pochodzących z północnej Afryki istnieje zwyczaj odmawiania kiduszu także podczas trzeciej uczty (seuda szliszit). Dla odróżnienia kiduszu odmawianego jako wypełnianie micwy, od kiduszu odmawianego jako zwyczaj, ten w czasie trzeciego posiłku odbywa się w środku uczty.
Mimo, że kidusz odprawiany w szabat lub święto wieczorem ważny jest przez cały dzień. Rabini wprowadzili także obowiązek kiduszu w dzień. Jego celem jest przypomnienie o świętości dnia. Składa się z błogosławieństwa nad winem, bez błogosławieństwa mekadesz ha-szabat.

Kidusz ha-Szem – קידוש השם

Uświęcenie Imienia Boskiego. Termin ma swoje źródła w Torze, w Księdze Kapłańskiej 22:32. Każdy Żyd ma obowiązek dbania o to, by Imię Boskie nie było zbeszczeszczone. Najwyższym aktem Kidusz ha-Szem jest gotowość do oddania życia w obliczu bycia zmuszonym do popełnienia następujących grzechów: bałwochwalstwa (w tym także odstępstwa od wiary), cudzołóstwa czy morderstwa. Zaprzeczeniem Kidusz ha-Szem jest Chilul ha-Szem.

Kinot - קינות

Pieśni żałobne, treny odmawiane w czasie postu Tisza be-Aw na pamiątkę zburzenia Świątyni Jerozolimskiej. Poza odniesieniem do destrukcji Świątyni zawierają także wspomnienie cierpień narodu żydowskiego. Są także współczesne wersje nawiązujące do zagłady Żydów w czasie drugiej wojny świtowej.

Kislew - כסלו 

Trzeci miesiąc w kalendarzu żydowskim (licząc początek roku w miesiącu tiszre) lub dziewiąty (licząc początek roku w nisan). Liczy dwadzieścia dziewięć lub trzydzieści dni. Nazwa miesiąca pojawia się w Biblii dwukrotnie: w księgach Nechemiasza i Zachariasza. Przypada w listopadzie- grudniu. Dwudziestego piątego dnia miesiąca kislew obchodzi się ośmiodniowe święto Chanuka. Wśród chasydów Chabad w tym miesiącu uroczyście obchodzona jest rocznica uwolnienia rebego z niewoli.

Kitel - קיטל

Biała szata wierzchnia. Tradycyjnie noszona przez mężczyzn m.in. w Rosz ha-Szana i Jom Kipur, oraz podczas ślubu. Biel symbolizuje czystość, brak grzechu, nawiązując do Ks. Izajasza 1:18.

Kitnijot - קטניות

Rośliny strączkowe. Wg tradycji Żydów aszkenazyjskich istnieje zakaz spożywania tych roślin w Pesach.

Kneset ha-Gdola – כנסת הגדולה

“Wielkie Zgromadzenie”; inna nazwa – “Wielka Synagoga” (też: Anaszei Kneset ha-Gdola czyli “Ludzie Wielkiego Zgromadzenia”). Wg tradycji zgromadzenie 120 skrybów, mędrców i proroków od czasów ostatnich proroków biblijnych po czasy rozwoju judaizmu rabinicznego (mniej więcej dwa wieki przed zburzeniem Świątyni). Ustalili kanon ksiąg biblijnych (wprowadzając Księgi Ezechiela, Daniela, Estery i Proroków Mniejszych) a także wprowadzili klasyfikcję prawa ustnego (Miszny) na midrasze, Halachę i agady. Wprowadzili także świętowanie Purim czy modlitwę Szmone Esre, wraz z wieloma rytuałami i błogosławieństwami synagogalnymi.

Kohelet – קהלת

Księga biblijna (inaczej też: Megilat Kohelet – מגילת קהלת) znana w tradycji europejskiej pod łacińską nazwą Eklezjasty. Autorstwo księgi przypisywane jest królowi Salomonowi. Jest refleksją nad nieuchronnym przemijaniem ludzkiego życia oraz jego marnością. W wielu kręgach budziła zakłopotanie i kontrowersje, ponieważ jej wydźwięk nie do końca godzi się z religijną wizją życia. Kohelet wchodzi w skład pięciu megilot. Księga jest odczytywana w trakcie święta Sukot (święta zwanego inaczej Zman simchatejnu - czasem naszej radości), aby przypomnieć wiernym o marności i przemijalności życia ziemskiego.

Kohen - כהן

Potomek Aarona, brata Mojżesza. W czasach Świątyni koheni (wraz z lewitami) pełnili rozliczne funkcje liturgiczne. Do najważniejszych należały codzienne błogosławieństwo i składanie ofiar. Najwyższy Kapłan (kohen gadol) dodatkowo odgrywał ważną funkcje w liturgii Jom Kipur – jako jedyny mógł w tym dniu wejść do Miejsca Świętego Świętych.Koheni rozpoczynali swoją służbę po osiągnięciu dorosłości (w judaizmie jest to wiek 13 lat, choć w praktyce dopuszczano ich do służby po osiągnięciu co najmniej dwudziestego roku życia). W czasach biblijnych oprócz zasad obowiązujących kohenów także współcześnie, obowiązywały także zasady dotyczące ich fizycznego wyglądu. Ze służby w Światyni zwalniani byli koheni z następującymi ułomnościami: ślepotą, kalectwem, zbyt niską nasadą nosa, dysproporcją w długości kończyn, kataraktą i innymi problemami z oczami, skazami na skórze czy pozbawieni męskości. Współcześnie koheni wciąż cieszą się specjalnym statusem – błogosławią wiernych w szabat i w świeta (birkat ha-kohanim). Koheni nie mogą mieć żadnego kontaktu ze zmarłymi, nie wolno im zbliżać się do cmentarzy, uczestniczyć w pogrzebach czy znajdować się pod jednym dachem ze zmarłym (dotyczy to np. szpitali). Kohenowi nie wolno poślubić kobiety rozwiedzionej, konwertytki czy shańbionej (np. prostytutki).

Kol nidre - כל נדרי

Wszystkie śluby - modlitwa odmawiana w wigilię święta Jom Kipur, unieważniająca przyrzeczenia i śluby zawarte wobec Boga w ciągu upływającego roku. Wykonywana przez chazana (kantora) oraz wiernych przed modlitwą wieczorną. W czasie odmawiania Kol Nidrei szafa z rodałami jest otwarta. W czasach zmuszania Żydów do porzucenia wiary ojców i przejęcia chrześcijaństwa modlitwa unieważniała także zobowiązania przyjęte pod przymusem. Z czasem wobec zarzutów ze strony chrześcijan, że za pomocą Kol Nidrei unieważniają wszystkie obietnicy i przysięgi zaczęto podkreślać, że obejmuje ona tylko śluby zawarte wobec Boga.

Kolel - כולל

Szkoła talmudyczna dla żonatych mężczyzn. Początkowo gromadziła studiujących Talmud zapewniając im wszystko, co potrzebne do życia, tak by mogli zająć się wyłącznie zgłębianiem wiedzy. Współczesne rozumienie słowa wiąże się z powstaniem kolelu „kolel peruszim” w Kownie, gdzie żonaci mężczyźni mogli oddwać się studiom nad Torą każdego dnia (poza szabatem), a wspomagani byli przez kolel przez cztery lata.

Krijat Szma – קריאת שמע

Czytanie (odmawianie) Szma; jedna z najważniejszych micwot w judaizmie polegająca na odmawianiu (ze zrozumieniem i na tyle głośno by samemu się słyszeć) najważniejszej modlitwy judaizmu – Szma Izrael (Słuchaj Izraelu), mówiącej o jedyności i miłości Boga, a także o konieczności wypełniania Jego przykazań. Zwyczaj odmawiania Szma Izrael wiąże się jeszcze z posługą świątynną kohenów, którzy mieli odmawiać tę modlitwę dwa razy dziennie – przed świtem (kiedy już można odróżnić kolory) i wieczorem (przed spożyciem ofiary). Modlitwa nie musi być odmawiana w języku hebrajskim – najważniejsze, by odmawiający rozumiał każde jej słowo. W potrzebie modlitwę można odmówić nawet w warunkach, w których nie można odmawiać żadnej innej modlitwy.